Lars van Eesteren Afrekening met een christelijke jeugd

(Score van 4 op 5)

Dit is het allereerste boek dat Wolkers (1925 – 2007) publiceerde. Het verscheen oorspronkelijk in 1961 en bevat vijf verhalen die in of rondom de Tweede Wereldoorlog spelen.

In het eerste verhaal (“Het Tillenbeest”) gaat de verteller op bezoek bij zijn moeder. Hij gaat in de grote stoel zitten die uit de nalatenschap van zijn streng christelijke grootouders komt. Als zijn moeder in de keuken koffie gaat zetten, denkt hij terug aan zijn jeugd. De voorwerpen in de kamer herinneren hem daaraan. Bijzondere herinneringen heeft hij aan een sfinx van rood marmer met volle borsten die voor de Bijbel staat. Vanwege die borsten (“tillen”) werd het beeld “het Tillenbeest” genoemd. Hij heeft het beeld ontvreemd uit de schoorsteenmantel van een nabijgelegen kasteel toen de Duitsers dat verlieten. Wanneer hij met een vriend weer naar het kasteel gaat om ook de pendant daarvan te halen, ontdekken ze een grote spiegel en nemen die mee. In de tuin willen ze de spiegel even neerzetten op een hoop bladeren, maar daaronder blijkt een veldlatrine te liggen. De poep spat hoog op en daarin ontdekt hij het half verteerde gezicht van zijn zuster die zich afgaf met iedere Duitser die dat maar wilde. Zij leed namelijk aan de “wellustziekte” en werd om die reden door haar ouders verstoten. Dan komt zijn moeder met de koffie binnen en verdwijnen de herinneringen.

In het tweede verhaal (“Gezinsverpleging”) beschrijft de verteller hoe hij als twaalfjarige jongen meemaakte, dat Marie, een patiënte uit het dorpsgesticht, op verzoek van de geneesheer-directeur tijdelijk in het gezin opgenomen wordt. Marie is een eigenaardige figuur. Ze heeft een bochel en eet nogal ongemanierd. Dat wekt wrevel op bij de overige gezinsleden. Zijn broer en zuster proberen Marie schrik aan te jagen door zich als spook te verkleden. Dan gaat het voedsel door de oorlogsomstandigheden op de bon. Zijn moeder gebruikt de bonnen van Marie om haar eigen kinderen te voeden. Marie raakt daardoor ondervoed en wordt na controle door een arts bij het gezin weggehaald.

In het derde verhaal (“Serpentina’s petticoat”) beschrijft de verteller hoe hij als jongen het sterven van zijn oom Louis meemaakte. Louis was het zwarte schaap van de familie en zwierf als opkoper van oud goud overal rond. Hij kwam bij zijn ouders logeren en stierf daar. Als zijn oom afgelegd wordt, ontdekken hij en zijn zuster Serpentina in de voorkamer het doodskleed van Louis. Het is een mooi lang wit hemd. Serpentina kijkt er met een meer dan gewone belangstelling naar. Als de familie Louis wil gaan begraven, komt nog een verlaat familielid aangelopen, tante Trees uit Haarlem. Zij wil Louis nog even zien. Als de kist open gaat, valt zij flauw. Het doodskleed blijkt namelijk precies over de geslachtsdelen van Louis afgeknipt te zijn. Serpentina heeft dat gedaan om er een petticoat - een soort onderrok - van te maken. Zij danst er later in op de muziek van een grammofoon. Buiten is dan het geluid van een V1-raket te horen.

In het vierde verhaal (“De verschrikkelijke sneeuwman”) wil Herman, een jonge man, weer thuis bij zijn ouders gaan wonen. Hij doet alsof hij bij een sollicitatie zuur in het gezicht heeft gekregen en niet meer kan zien. Daartoe wikkelt hij zijn hoofd in een verband en strijkt vervolgens bij zijn ouders neer. Die zijn hem eigenlijk liever kwijt dan rijk, omdat hij iedereen altijd het leven zuur maakt. Ook zet hij zich af tegen de Bijbel en het geloof. Zijn zuster Lia noemt hem vanwege het verband de “verschrikkelijke sneeuwman”. Herman’s vriendin Sonja heeft met hem te doen en troost hem. Zij heeft door een tramongeluk twee vingers verloren en kan daardoor geen piano meer spelen. Tijdens het verlovingsfeest van Lia randt Herman Marjan, de zuster van Lia’s verloofde, aan. De verloving gaat daardoor niet door. Als Herman’s vader daarop boos de lampionnen in de tuin dooft, ziet hij Herman naar hem staan kijken. Daardoor raakt een lampion in brand die Herman’s vader verwondt.

In het vijfde verhaal (“Vivisectie”) beschrijft de verteller, een jonge student, hoe zijn broer Peter als soldaat moet gaan vechten als de oorlog uitbreekt. Hij weet dan al, dat hij niet levend zal terugkeren. Na Peter’s vertrek gaat hij naar het Fysiologisch Laboratorium waar studenten leren hoe ze dieren moeten ontleden en opereren. Vaak gaat dat fout, waardoor de proefdieren onnodig lijden. In de rouwkapel van het ziekenhuis worden de eerste oorlogsdoden binnengebracht. Het is geen prettig gezicht. Hij weet, dat zijn broer Peter daar ook bij moet zijn. Hij gaat naar huis en als hij thuis komt, ziet hij zijn moeder achter het raam zitten. Ze is in slaap gevallen.

Een vrolijk boek is dit niet. De toonzetting van alle verhalen is somber. De dood en het christelijke geloof zijn nogal pregnant aanwezig. De schrijver rekent m.i. hiermee duidelijk af. Dat is met name in het vierde verhaal te merken. Zelf heb ik de verhalen overigens met genoegen gelezen. Ze zijn namelijk heel direct en indringend. Dat komt waarschijnlijk mede door het korte en krachtige proza dat de schrijver hanteert. De dingen worden direct bij hun naam genoemd en niet weggemoffeld in lange zinnen. De verhalen zijn ook heel herkenbaar. Er vinden namelijk de nodige worstelingen met de Bijbel, het geloof en de dood in plaats. Ik herken dat uit mijn eigen jeugd en dat zal vermoedelijk voor velen gelden. Ik vind de verhalen tijdloos en dus beslist niet verouderd. Voor een schrijver is dat een knappe prestatie. (Serpentina's petticoat)